Miejsca trudne (difficult places) to obszary, poddawane zagospodarowaniu, przebudowie lub rewitalizacji wykazujące następujące cechy – to miejsce, nastręczające trudności w zakresie decyzji planistycznych, o skomplikowanej strukturze znaczeniowej, uwikłane w historię i powracanie do wpisanych w niego sensów. Próby podjęcia decyzji w temacie jego zagospodarowania nie odcinają się od przeszłości, od politycznego ładunku wpisanego w ten obszar, jednocześnie alternatywne wizje przyszłości paraliżują proponowane rozwiązania. To przestrzeń równie skomplikowana, co ważna kulturowo i urbanistycznie zarówno w skali miasta, jak i kraju. To obszar naznaczony ideologicznie i politycznie, poddawany przekształcaniu, zabudowie i rewitalizacji, dla którego ważny jest także kontekst przestrzenny – sąsiadujące z nim otoczenie.
Źródło: Miejsca trudne – transdyscyplinarny model badań. O przestrzeni placu Piłsudskiego i placu Defilad, Warszawa 2019
Miejsca trudne – transdyscyplinarny model badań
Propozycja badawcza dotyczy działania, w którym gremia decyzyjne, stojące przed rozwiązaniem problemu dotyczącego zagospodarowani podobnego terenu, jak ten poddany analizie w ramach grantu LA, mogą powołać transdyscyplinarny zespół badawczy, który posługując się podobnym schematem postępowania (traktowanym jako odgórna rama, ogarniająca kilka dyscyplin) może poddać dane miejsce wielostronnemu oglądowi badawczemu.
Kluczowe jest tu wskazanie na istotę procesu. Analiza „miejsc trudnych” musi się bowiem skupiać na zbadaniu czynników decydujących o przeobrażeniach przestrzeni nierozerwalnie związanej z czasem, na zbadaniu czynników stanowiących o współistnieniu statyczności i dynamiki, o współistnieniu przestrzeni realnej i wyobrażonej.
Poddawane analizie:
MIEJSCE TRUDNE
wymagające decyzji planistycznych
(konkretny obszar lub obiekt, który ma zostać przekształcony)
Cel:
Przeprowadzenie wielostronnej analizy, która pokaże cechy badanego miejsca.
Zbadane zostaną aspekty: historyczne, kulturowe, tożsamościowe, polityczne, religijne, ekologiczne, społeczne, techniczne, gospodarcze, prawne, architektoniczne, urbanistyczne (w tym związane z architekturą krajobrazu). Istotnym elementem proponowanego podejścia jest analiza tekstowa (literaturoznawczo-kulturoznawcza), akcentująca rolę zapisów tekstowych niezbędnych dla uchwycenia istoty doświadczania danej przestrzeni przez człowieka, także w przeszłości.
Podstawowe założenia:
Idea opiera się na połączeniu działań projektowych z humanistyką zaangażowaną (uwzględnienie analiz humanistycznych, w tym literaturoznawczych, opartych na świadectwach tekstowych, jw. ilustrujących sposoby doświadczania przestrzeni przez człowieka).
Istotą są:
CZASOPRZESTRZEŃ i PROCES przeobrażenia przestrzeni (czynniki wpływające na przemianę)
TRZECIA PRZESTRZEŃ – PRZESTRZEŃ FIZYCZNA I PRZESTRZEŃ MENTALNA
Zachowanie zasad:
RÓWNOWAGA i IDEA CIĄGŁOŚCI
Nowy historyzm i nowa humanistyka uwzględnione w działaniu projektowym
Zależność przeszłości, teraźniejszości i przyszłości
Biosfera współgra z materią i sferą wyobrażeń
Ważne aspekty badawcze:
język (w tym typ kodu: słowny, obrazowy)
a) język badacza
b) poetyka tekstów opisujących miejsce
fluktuacja pojęć (zależnych od pozostałych czynników)
a) te same oznaczenia słowne odnoszą się odmiennych zjawisk, zarówno fizycznych, jak i wyobrażonych (niezwykle ważna polisemia) np. przypadek pustki fizycznej, mentalnej, jako ślad, jako brak, jako przemilczenie, pustka projektowana itd.
b) te same zjawiska określane są inaczej
perspektywa
a) fizyczna
– układ wertykalny (spojrzenie odgórne, z perspektywy okna, z poziomu miasta, oddolne)
– układ horyzontalny (odśrodkowe, z zewnątrz, z odległości lub z przybliżenia, dookolność lub koncentracja)
b) mentalna
– oglądu przestrzeni (swój/obcy, mieszkaniec/turysta/bojownik, tryumfujący/pokonany, najeźdźca/ciemiężony)
– badacza reprezentującego daną dyscyplinę
Badane zależności:
bios – logos – doświadczenie (społeczeństwo) – przestrzeń
przestrzeń – wiedza – władza
przestrzeń – społeczeństwo – władza
przestrzeń – historia – społeczeństwo
dziedzictwo i ciągłość – przyszłość i nowe rozwiązania
przestrzeń – społeczeństwo – zapis – przestrzeń przekształcana
biosfera (także energia klimat i uwarunkowania) – przestrzeń – społeczeństwo
sfera fizyczna – przestrzeń – społeczeństwo – sfera duchowa
przestrzeń realna/mentalna jako zjawiska przenikające się
Ścieżki postępowania:
a) przyjęcie podstawowych założeń i zasad (zob. wcześniejsze punkt):
-zastąpienie badań przestrzeni badaniem czasoprzestrzeni
-uznanie, że czasoprzestrzeń jest zjawiskiem w procesie
-badanie czasoprzestrzeni uwzględniające analizę przestrzeni fizycznej i wyobrażonej, rozumianej nie tylko jako mapa mentalna, ale także jako krajobraz mentalny (które zachodzą na siebie i się przenikają)
-dane zjawiska i elementy badane z różnych perspektyw przez przedstawicieli różnych dyscyplin
-dążenie do nakreślenia obrazu badanego miejsca:
jakie treści zostały w niego wpisane
na czym polega ich odwracanie (jeśli występuje system odwracania sensów)
jakie czynniki wpływały na jego przeobrażenia
aspekty fizyczne (stworzenie listy ważnych dla tego konkretnego przypadku)
aspekty wyobrażone (stworzenie listy ważnych dla tego konkretnego przypadku)
jakie funkcje pełniło badane miejsce, pełni obecnie, ma pełnić w przyszłości (także architektura alternatywna)
b) stworzenie planu –
-przedstawiciel danej dyscypliny bada wytypowane zagadnienia np. wytyczne regulacyjne, aspekty wyobrażone i tożsamościowe (sakralizacja, identyfikacja), prawo architektoniczne i czynniki gospodarcze, wymiar społeczny (tu także biosfera) w skali mikro (na poziomie relacji międzyludzkich i sposobu doświadczania przestrzeni przez jednostkę – tu i teraz) i w skali makro (na poziomie publicznym i wspólnotowym oraz roli przestrzeni w tworzeniu tożsamości, zbiorowość wobec afektywności przestrzeni – oś czasu), itd.
-różni badacze podejmują czasem te same problemy badane z różnej perspektywy.
Prezentowany jest tu jedynie wzór, nie zaś materiał wypunktowujący wszystkie zagadnienia badawcze. Dany zespół po wstępnym rozpoznaniu i kwerendach sam wytypuje zbiór istotnych zagadnień, które następnie pogrupuje i przydzieli do badania przez pryzmat danej dyscypliny. Ponadto niezwykle ważne są także spostrzeżenia i wyniki ujawniające się w działaniu, a nie jedynie te odgórnie założone, czyli zbiór cech, których nie da się przewidzieć na etapie wstępnym, a które wyłonią się w czasie prac. Istotne jest wstępne założenie, że zespół badawczy poszukuje tych cech przestrzeni, a następnie je ustawia w schematy wzajemnych relacji. Przykładowo mogą się tu pojawić: centrum, ład, granica, punkty, warstwy, strefy, zieleń, obiekty związane z pamięcią, ruch i statyczność, sakralizacja i desakralizacja, itd. Wskazane, przykładowe hasła odnoszą się do różnych poziomów znaczeniowych i wchodzących w obręb różnych kategorii.
Wynik:
-zbiór analiz w postaci szkiców (tekst i obraz)
-nakreślenie schematu relacji (por. punkt zależności) – które cechy przestrzeni powtarzają się w różnych ujęciach i jak są rozumiane (interpretacje wspólne, rozbieżne, równoległe)
-określenie cech danej przestrzeni, czynników decydujących o jej przeobrażeniach, wytycznych dotyczących dalszego przekształcania
-stworzenie projektu zagospodarowania badanego obszaru (uwzględnienie konsultacji z autorami powstałych szkiców, reprezentującymi dyscypliny humanistyczne)
Efekt:
– tom wieloautorski, prezentujący wyniki wielostronnej analizy badanego miejsca
– projekt urbanistyczny dotyczący jego przekształcenia
Wdrożenie:
Sprawcze zastosowanie badań łączących analizy humanistyczne (w tym literaturoznawcze) z technicznymi i projektowaniem przestrzennym, czyli realne przekształcenie badanego miejsca, uwzględniające wyniki badań i zaleceń, związanych z utrzymaniem kulturowego znaczenia tej przestrzeni.