LITERATUROZNAWSTWO ARCHITEKTONICZNE
to propozycja podejścia literaturoznawczego, skupionego na analizie przestrzeni, ale prowadzonej w innym celu, niż dotychczas. Czerpie z istniejących propozycji analitycznych (interpretacja tekstu, semiotyka przestrzeni, elementy teorii literatury, edytorstwo naukowe) oraz z geokrytyki Bertanda Westphala, których elementy wykorzystuje i rozwija pod hasłem innej motywacji. Wiąże się bowiem nie z analizą przestrzeni literackiej, ani też literackiej reprezentacji przestrzeni rzeczywistej, ale z analizą świadectw tekstowych (szeroko pojętych), dotyczących badanej przestrzeni. Uwzględniając istniejące dokonania stara się odpowiedzieć na potrzeby społeczne, sygnalizowane przez architektów i urbanistów, podejmujących problem komercjalizacji działań projektowych, brak planów miejscowych i odgórnych wytycznych, a przede wszystkim apelujących, by działaniom architektonicznym towarzyszył namysł naukowy, w tym refleksja humanistyczna. Idea Literaturoznawstwa architektonicznego oferuje narzędzia literaturoznawcze i kulturoznawcze, by bazując na tekstowych świadectwach funkcjonowania społeczeństwa w konkretnej przestrzeni, przeprowadzić taką analizę, która jest przydatna dla planistów i architektów i poprzedza działania projektowe dotyczące rewitalizacji, bądź zagospodarowania danego miejsca. Docelowo ma stanowić jedno z podejść przedstawicieli współpracujących w ramach miedzydziedzinowego zespołu, badającego miejsce poddawane przeobrażeniu.
Tym samym proponuje przejście do kolejnego etapu ewolucji metod, gdzie:
1) tradycyjne badania literaturoznawcze poświęcone były przestrzeni jako elementowi świata przedstawionego w dziele literackim;
2) geokrytyka obejmuje analizę literackiej reprezentacji przestrzeni rzeczywistej (ważna interdyscyplinarność badacza);
3) literaturoznawstwo architektoniczne czerpie z dwóch poprzednich podejść, ale prowadzone prace mają zupełnie inny – społeczny cel. Ważne jest uwzględnienie dynamiki tekstu i czerpanie z teorii literatury (znaczenie języka i perspektywy) w pracach skupionych już nie tylko na dziele literackim, ale wszelkiego rodzaju zapisach tekstowych dotyczących przestrzeni.
Następuje wyjście poza obręb rozważań teoretycznych i dążenie do realnego wpływu na przemianę rzeczywistości i, co istotne, odpowiedzi na bieżące problemy społeczne (problem zagospodarowania konkretnych miejsc o bogatej semantyce). W proponowanym podejściu na potrzeby decyzji planistycznych powoływany jest transdyscyplinarny zespół badawczy, w którym znaczącą rolę odgrywają literaturoznawcy i kulturoznawcy, określający istotne cechy badanej przestrzeni w oparciu o zapisy tekstowe.
LA wpisuje się w ten sposób w nurt humanistyki zaangażowanej. Ważne jest tu korzystanie z warsztatu literaturoznawcy, ale także z „literackich modeli myślowych” w procesie analizowania przestrzeni rzeczywistej, co umożliwia dostrzeżenie spraw umykających w pracy skupionej na aspektach technicznych, wyznacznikach stylu, czy nawet funkcji miejsca. Akcent w znacznej części pada na zagadnienie zależności biosu i logosu, gdyż w analizie relacji przestrzeni i społeczeństwa ważny jest dodatkowy element tego układu, czyli doświadczanie przestrzeni. Ważna jest analiza reprezentacji i przekroczenie jej granic, na rzecz interpretacji owego doświadczenia. Materiały tekstowe (przepuszczone przez konieczny filtr badawczy) stanowią medium pomiędzy przeszłością i teraźniejszością.
Źródło: A. Wójtowicz, Czym jest literaturoznawstwo architektoniczne (rozdział 3, fragment), w: taż, Literaturoznawstwo architektoniczne. Wstępne rozpoznania, Warszawa 2019.
A. Wójtowicz, Nihil novi sub sole? (rozdział 1.), w: taż, Literaturoznawstwo architektoniczne. Wstępne rozpoznania, Warszawa 2019