Dyskusja wokół książki Metamorfozy Pałacu Staszica

 25 kwietnia 2019 roku w Pałacu Staszica w Warszawie odbyła się rozmowa wokół książki Metamorfozy Pałacu Staszica.

W spotkaniu wzięli udział: architekt i urbanista – prof. dr inż. arch. Marek Budzyński, kulturoznawca z Pracowni Studiów Miejskich IKP UW – dr hab. Włodzimierz Pessel, historyk z Instytutu Historii Nauki PAN – dr hab. Zbigniew Tucholski oraz autorka książki dr Aleksandra Wójtowicz z Instytutu Badań Literackich PAN. Moderatorem dyskusji był literaturoznawca z Instytutu Literatury Polskiej UW – dr hab. Dawid Maria Osiński.

Wskazanie na rolę literaturoznawstwa odpowiadającego na pytania o sposób analizowania przestrzeni miejskiej stawiane przez przedstawicieli nauk technicznych stało się podstawą teoretyczną kolejnego projektu, wychodzącego poza zakres badań nad Pałacem Staszica i heterotopologią oraz podstawą merytoryczną konferencji naukowej, która odbyła się w 2015 roku w Warszawie. […] Zgromadziła ona przedstawicieli różnych dyscyplin zajmujących się analizą i przekształcaniem przestrzeni miejskiej. Obok literaturoznawców i kulturoznawców wzięli w niej udział przedstawiciele takich dyscyplin, jak: filozofia, socjologia, historia sztuki, historia architektury, bibliologia, archiwiści, varsavianiści i co istotne – architekci i urbaniści. Już na etapie prac organizacyjnych wyłoniły się różnice obecne zarówno w modelu myślowym, jak i terminologii charakterystycznych dla różnych dyscyplin.
Spostrzeżenia te stały się wyzwaniem i propozycją analiz, których realizację zaplanowałam w ramach kolejnego projektu, opartego na realnej współpracy przedstawicieli różnych dyscyplin i dziedzin – zarówno humanistycznych, jak i technicznych, zarówno teoretyków, jak i praktyków. Prace te, będące przedmiotem badań w ramach innego grantu, przywołuję tu marginalnie po to, by pokazać proces ewolucji zamysłu związanego z literaturoznawczą analizą przestrzeni. Podstawę stanowiły „tradycyjne” badania literaturoznawcze poświęcone twórczości Wacława Berenta i propagowanym przez niego modelom kulturowym. Kolejnym krokiem było spojrzenie na Pałac Staszica przez pryzmat twórczości tego pisarza, kontekstów stanowiących dla niego inspirację (działalność Legionów i Towarzystwa Przyjaciół Nauk, w obrębie tekstów – zapiski członków Towarzystwa, kroniki Kraushara i ich Berentowskie reminiscencje) oraz refleksja nad charakterem i granicami badań interdyscyplinarnych (praca uwzględniała sięgnięcie do zapisków architektów oraz planów i materiałów archiwalnych).
Następny etap analiz wychodzący poza prace w ramach grantu NCN, choć w oczywisty sposób biorący w nich początek, dotyczył pytania o możliwość badań interdyscyplinarnych prowadzonych przez jednego badacza, a zatem sprowadzających ową interdyscyplinarność do sięgania po rozpoznania i kategorie innych dyscyplin (które przecież wciąż ewoluują i wymagają wkładu specjalisty z danej dziedziny). Propozycja stworzenia transdyscyplinarnego,
międzydziedzinowego zespołu stała się jednym z dwóch założeń kolejnego projektu, który w 2016 roku uzyskał finansowanie w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Zespół badawczy wypracowuje wspólny model analiz poświęconych analizie konkretnej przestrzeni. Przedmiotem badań są dwa warszawskie place – plac Piłsudskiego oraz plac Defilad – poddawane wielostronnej analizie. Do głównych założeń tego projektu należy traktowanie transdyscyplinarności jako praktyki badawczej, posługującej się „szerokimi ramami teoretycznymi – paradygmatem ogarniającym kilka dyscyplin”.
Dotychczasowe działania pokazały, że zaistnienie modelu transdyscyplinarnego musi poprzedzić etap prac opartych na modelu interdyscyplinarnym. Dopiero na drodze zderzenia podejść przedstawicieli różnych dyscyplin (zajmujących się analizą dokładnie tego samego przedmiotu), wydobycia punktów wspólnych i różniących można uformować model wspólny, ów „paradygmat ogarniający kilka dyscyplin”. Samo połączenie różnych analiz (nawet na drodze współpracy międzydziedzinowego zespołu i przez użycie kategorii charakterystycznych dla różnych dyscyplin) wciąż będzie pozostawało na etapie działań interdyscyplinarnych, łączących pojęcia i procedury, samo wskazanie wspólnego tematu czy problemu nie spełnia jeszcze założeń odgórnego syntetyzowania elementów.”

Źródło: A. Wójtowicz, Między Placem Akademicznym a Placem Zwycięstwa (Epilog), w: taż, Metamorfozy Pałacu Staszica, Warszawa 2017, s. 190-192.